( Manşet: ünlü Gürcü Ressam Pirosmani; sofra / სუფრა tablosu )
Tamada / თამადა
Gürcistan’da sofra yöneticisi veya başkanı diye tanımlanabilir.
Sadğergdzelo Gürcü sofra kültürünün önemli terimi ve kuralıdır. Gürcü sofrasında içki belli kurala göre içilir, yalnız içilmez, sofra boyunca, dünyevi ve uhrevi çeşitli konulara, geçmiş ve geleceğe ilişkin iyi dilekler, övgüler dile getirilir ve dua edilip kurallar çerçevesinde içilir. Bu “sadğergdzelo”dur.
Sadgergdzelo söylenecek konuları tamada belirler, söyler, söz verir, belli kurallar dâhilinde tüm sofrayı o yönetir. Düğünler de tamada tarafından yönetilir, tamada erkekler arasından seçilir.
Tamadalık Gürcistan’da bir kurum olarak kabul edilecek öneme sahiptir. Gürcü sofrasında veya düğün ise davetlilerin, ailenin, soyadının, değerlerinin dile getirilmesi, estetiğin ortaya konması, ölmüşlerin anılması, misafirlerin onore edilmesi, tamadanın görevidir. Tamadanın kendisi de bu açıdan entelektüel, otorite sahibi ve şarap içmeyi seven biri olmalıdır.
Büyük sofralarda tamadis moadgileebi (tamada yardımcıları) bulunur. Uzun süren sofralarda alaverdi (geçici süreliğine tamadalığın bir başkasına devri) yapılabilir.
Tamada kültürü ve Gürcü sofra geleneğine dair çeşitli uygulamalar çok eski çağlardan beri şekillenip günümüze gelmiştir.
Gürcü sofra kültürü ile alakalı “puris upali [პურის უფალი]”, “tzinamdzğoli [წინამძღოლუ]”, “mzarali [მზარალი]”, “memziri [მემზირი]”, “mkhnis tavi [მხნის თავი]”, “dud makhvenci [დუდ მახვენჯი]”, “tabgva tkhvimi [ტაბგვა თხიმი]” terimleri de kullanılıyordu.
Çok eskilerden beri, bu terimlerle anılan kişiler, tüm şölen, ritüel ve cemiyet sofralarının idaresini gerçekleştirirdi.
Hıristiyanlık öncesi dönemin pagan yöneticileri (khevisberi, dekanozi, khelosani, kora makhvşi) de sadğergdzelo sisteminin temelinin atılmasını sağlıyorlardı. Onların söylediği uzun metinler sadğegrdzelo formuna dönüşüyordu. Bu yüzden de bugün tamada sofralarında ve düğünlerde söylenen sadğergdzeloların önemli kısmına semantik anlamlar yüklüdür.
Tamada, sofranın türüne bağlı olarak (düğün, davet, cenaze sofrası vd) seçtiği geleneksel sadğegrzeloları söyler, içki içme kurallarını, sofra düzenini belirler, düğünlerde dansların, şarkıların ve eğlencenin akışını da düzenler.
Gürcü sofrasının sistemetiği ve düzeni araştırmacıların da dikkatini çekmiştir. 17. Yüzyıl Fransız seyyahı Jean Charden Tiflis’te Kartli Kralı’nın kızının düğününe katılmış, Gürcü sofrasının prensipleri ve düzeninden çok etkilenerek seyahatnamesinde şu ifadeyi kullanmıştır: “Yemekte üç Avrupalı idik ve biz aramızda, düğünde sefa içindeki 150 davetliden daha fazla şakalaşıyorduk (aramızda konuşuyorduk)”. Charden’i etkileyen böyle bir sofra düzeninin sofra yöneticisi olmadan gerçekleşmesi beklenemez.
Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü/ქართული ენციკლოპედიური ლექსიკონი