Mtskheta / მცხეთა
Doğu Gürcistan’da kent ve eski başkenttir. Mtskheta, tarihi Kartli (İberia) Krallığı’nın başkenti iken, 5. Yüzyılda Kral Vakhtang Gorgasali döneminde başkent Mtskheta’dan Tiflis’e taşınmıştır. Mtskheta’da bulunan tarihi yapılar UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndedir.
Mtskheta Mtkvari (Kura) ve Aragvi nehirlerinin birleştiği yerde kurulmuş bir kenttir ve Mtkvari’nin iki yakasında ve Aragvi’nin sağ yakasında yer alır. Tiflis’e 20 km mesafededir. Günümüzde 8 bin civarında nüfus yaşamaktadır, Gürcistan’ın idari yapılanmasına göre Mtskheta-Mtianeti idari bölgesi içinde yer almaktadır.
Arkeolojik kazılar Mtskheta ve çevresinin Erken Tunç Çağı (M.Ö. 3000 – M.Ö. 2000) ve Orta Tunç Çağı’ndan (M.Ö. 2000 – M.Ö. 1550) beri yoğun yerleşim alanı olduğunu göstermektedir.
Efsaneye göre, kenti Gürcülerin atalarından sayılan Mtskhetos kurmuştur.
Mtskheta’nın adının kökeni ile ilgili üç görüşten birine göre; kentin adı Gürcü boylarından Meskhi’lerden [მესხი] gelmektedir.
Kartli’nin merkezi Mtskheta’da M.Ö. 4. Yüzyıla kadar Mamasakhlisi [მამასახლისი] ünvanlı Gürcü yöneticiler vardı ve onlar sadece Mtskheta’nın değil Gürcistan’ın bir bölümünün hâkimiydi. Mamasakhlisi hem dini hem de siyasi liderdi. O tarihlerde güneydeki Arian Kartli’nin (Tao ve çevreleri) yöneticileri ise “mepe” yani kral ünvanına sahiptiler. Arian Kartli yöneticisi Azo Mtskheta’yı ele geçirdi. Azo’nun yenip tahtını elinden aldığı Samara Mtskheta’nın Mamasakhlisi ünvanlı son yöneticisidir.
Azo’dan sonra Mtskheta’da oturan Kartli (İberia) yöneticileri krallık ünvanı olarak “mepe” terimini kullanmışlardır ve bu terim gümümüze kadar gelmiştir.
Samara’nın yeğeni 1. Parnavaz, M.Ö. 4 Yüzyıl sonunda Azo’yla yaptığı iki savaşı da kazanarak Kartli (İberia) Krallığı’na hâkim olmuştur. Parnavaz ile Azo arasındaki ikinci çarpışma Artaani’de (Ardahan) gerçekleşmiştir. Parnavaz Egrisi Krallığı’nı yani Kolkheti’yi de kendi siyasi idaresi altına alarak tüm Gürcistan’ın tek hükümdarı olmuştur. Parnavaz, aynı zamanda Kartuli Anbani denen Gürcü yazı sistemini geliştirdiğine inanılan kraldır.
Mtskheta aynı zamanda Gürcistan’ın dini merkeziydi. Hıristiyanlık öncesi pagan inancına sahip Gürcülerin inandığı Armazi ve diğer put ve tapınaklar Mtskheta Dağı’ndaydı.
Mtskheta Gürcistan’ın dini merkezi olmayı Hıristiyanlık döneminde de sürdürmüştür. Miladi 5. Yüzyılda Kartli (İberia) Krallığı’nın merkezi Tiflis’e taşınmış olmakla beraber Mtskheta’daki Svetiskhoveli [სვეტიცხოველი] Katedrali sonraki yüzyıllarda da hem dini merkez, hem de Gürcü kralların tahta çıkıp kutsandığı yer olmayı sürdürmüştür.
Fotoğraftaki büyük dini yapı bahsedilen Svetitskhoveli Katedrali’dir. Bu katedralin içinde birçok Gürcü kralının mezarı bulunmaktadır. Svetistkhoveli Katedrali’nin olduğu yerdeki ilk kilise 4. Yüzyılda Azize Nino’nun yer göstermesiyle kral Mirian döneminde yapılmış olup, Nino’nun adını taşıyan o ilk yapı günümüze ulaşmamıştır. Yıkılmış ilk yapının yerine 5. Yüzyılda kral Vakhtang Gorgasali yenisini inşa etti. Svetitskhoveli [სვეტიცხოველი] sonraki dönemde çeşitli aşamalardan geçip günümüzdeki görünümüne kavuşmuştur.
Apkhazeti’den (Abhazya) Açara’ya, Lazeti’den Kakheti’ye kadar tüm Gürcistan coğrafyasındaki Gürcü Ortodoks Hıristiyan piskoposluk bölgeleri tarih boyunca her zaman Mtskheta’ya bağlıydı ve bu bölgelerin tamamında kullanılan dini metinler, yazışmalar ve ibadetin dili de Gürcüceydi.
Mtskheta ve çevresinde görülecek yerler arasında; Svetitskhoveli Katedrali ve çevresi, Samtavro Manastırı, Arkeoloji Müzesi, Bebristsikhe Kalesi, Cvari Manastırı, Armaztsikhe kalıntıları, Armazi Kalesi kalıntıları, Şiomğvime Manastırı, Zedazeni Manastırı, Saguramo İlia Çavçavadze Müzesi sayılabilir.
Mtskheta kenti girişinde bulunan “salobio [სალობიო]” adını verdikleri ve Gürcü mutfağının zenginliklerini sunan büyük restoranlar ise Tiflis çevresinden gelenlerin ve turistlerin beğenisini toplamakta, yoğun ilgi görmektedir.