Parnavazi / ფარნავაზი
Gürcü tarih yazımında Kartli Krallığı ve İberia Krallığı adlarıyla bilinen krallığın ilk kralı olarak kabul edilir. MÖ 4. Yüzyılın sonu, 3. Yüzyılın başında Kartli (İberia) Kralıdır. Aynı zamanda, bugün kullanılan “Kartuli Anbani” denen Gürcü alfabesinin ilk hali olan Asomtavruli’nin Parnavaz tarafından oluşturulduğu kabul edilmektedir.
MÖ 4. Yüzyılda Doğu Gürcistan’daki Kartli’nin merkezi Mtskheta’da [მცხეთა] tahtta oturan yöneticinin ünvanı mamasakhlisi [მამასახლისი] idi.
Bu dönemde eski Tao bölgesinin olduğu çevreler ise Arian Kartli olarak adlandırılıyordu.
Arian Kartli Ahameniş İmparatorluğu’na doğrudan bağlıyken, Mtskheta merkezli Kartli Ahameniş İmparatorluğu’na doğrudan bağlı olmayıp, sadece kuzeyden Ahameniş içlerine olabilecek girişleri engellemekle mükellef tutuluyordu. Ahameniş bir Pers imparatorluğu idi. Arian Kartli Ahameniş İmparatorluğu’na bağlı olmasına rağmen bir krallıktı ve başındaki yönetici Azo “mepe” ünvanı taşıyordu. Bilindiği üzere mepe terimi Gürcücede bugün de kral anlamındadır.
Makedonya Kralı Büyük İskender, Ahameniş İmparatorluğu üzerine sefer düzenlediği dönemde, Mtskheta mamasakhlisi Samara ve Arian Kartli kralı Azo’dan kendi tarafında yer almalarını ve destek vermelerini istedi.
Arian Kartli yöneticisi Ahameniş İmparatorluğu’na bağlılığı bırakıp İskender’i destekledi, Mtskheta’daki Kartli Mamasakhlisi ise İskender’e destek vermedi.
Ahameniş İmparatorluğu’na karşı mücadele eden Büyük İskender, Arian Kartli yöneticisi Azo’yu Kartli yöneticisi Samara’nın üzerine gönderdi. Kafkasya geçitlerini tutmak amacındaki İskender’in; Mtskheta’da Perslerle müttefik Samara yerine kendisine bağlı Azo’nun oturması işine geliyordu. Bunun üzerine Azo Arian Kartli’den kalkıp Kartli’nin merkezi Mtskheta’ya yürüdü. Azo Mtskheta Mamasakhlisi Samara ve kardeşini yendi ve Kartli’yi kendi topraklarına kattı.
Bu tarihte Kartli ile Arian Kartli yani eski Tao böylece tek çatı altında birleşti. Mtskheta’ya yerleşen Azo, eskiden olduğu gibi Mepe ünvanını sürdürdü, böylece Mtskheta yöneticilerinin mamasakhlisi ünvanı sona erdi. Aslında mamasakhlisi de kral anlamıyla eşdeğerdi.
Arian Kartli ve Kartli’ye birlikte hâkim olan mepe yani Kral Azo’ya karşı, yeni bir rakip ortaya çıktı. O da daha önce Azo’nun yendiği Mtskheta yöneticisi Samara’nın kardeşinin oğlu Parnavaz’dı. Azo Mtskheta’ya girdiğinde, küçük yaştaki prens Parnavaz annesi tarafından dağlara kaçırılıp kurtarıldı ve gizlice orada yetiştirildi. Parnavaz büyüdü, Azo’dan babası ile son “mamasakhlisi” amcasının intikamını ve Mtskheta tahtını geri almaya kararlıydı.
Parnavaz Azo’ya karşı iki kez savaştı ve ikisinde de galip geldi. Savaşlardan ikincisi Artaani yani bugünkü Ardahan’da gerçekleşti. Bu, MÖ 4. Yüzyılın sonu, MÖ 3. Yüzyılın başına denk gelen dönemdi. Parnavaz’a Azo’ya karşı savaşında Kolkheti yani Egrisi kralı Kuci de destek veriyordu. Parnavaz, Kolkheti’nin o zamanki merkezi Tsikhe-Goci’ye yani Kuci’nin kalesine (bugünkü Samegrelo’da Senaki’ye 17 km mesafede) giderek Kuci ile görüştü. Kuci ve Parnavaz birlikte Azo’ya karşı savaştılar ve Azo yenildi.
Bu tarihte Parnavaz Kartli (İberia) kralı oldu. Kuci’nin toprakları Kolkheti de Parnavaz’a bağlı “eristavlık” yani prenslik oldu. Bundan sonra, Egrisi yani Kolkheti’nin hâkimi Kuci, büyük kral Parnavaz’a bağlı bir prensti, kendi prensliğinin hâkimi olarak bölgesini yönetmeye devam etti.
Parnavaz, ülkesinde benzersiz reformlar yapan büyük bir kral olarak kabul edilmektedir.
Kral Parnavaz, ülkesini 8 eristavlık yani prensliğe böldü, ülkenin merkezi olan Kartli’ye de sasaspeti adıyla merkezî yönetim bölgesi deniyordu. Parnavaz’ın ülkesini ayrıdığı idari bölgeler olan eristavlıkların yani prensliklerin adları şunlardı: Argveti, Kakheti, Khunani, Samşvilde, Tzunda, Odzrkhe, Klarceti, Egrisi (yani Kolkheti).
Tüm İberia’ya yani tüm Kartli’ye, bununla birlikte tüm Kolkheti’ye hâkim olan Parnavaz, tarihte birleşik Gürcistan’ın ilk kralı olarak kabul edilmektedir. Bunda, Azo’ya karşı tarihsel olumsuz bakışın da etkisi vardır. Azo da bugünkü kral teriminin karşılığı olan mepe ünvanı taşımasına rağmen, hatta Parnavaz “mepe” ünvanını Azo’yu yenerek Azo’dan devralmasına rağmen, Gürcü tarih yazımında Kartli’nin yani İberia’nın ilk kralı olarak Parnavaz kabul edilmektedir.
Gürcülerin efsanevi kralı Parnavaz, Gürcü alfabesini oluşturan kral olarak da bilinir. Bugün Mkhedruli alfabesi kullanılmaktadır, ancak daha önceki asırlarda kullanılan Gürcü yazı sisteminin ilk şekli olan Asomtavruli’nin 2300 yıl önce Parnavaz tarafından oluşturulduğu kabul edilmektedir.
Parnavaz’a atfedilen diğer bir konu da tüm Gürcistan için ortak inanç sistemi getirmesidir. O dönem haliyle pagan dönemdi ve her bölgede yaşayan Gürcüler ayrı ayrı ve çeşitli tanrılara inanmaktaydı. Parnavaz, Mtskheta’da dağdaki Armazi adlı tanrıyı tüm Gürcistan’ın baş tanrısı ilan etti. Hıristiyanlık gelene kadar Gürcülerin tanrısı Armazi idi.
Kaynak: Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü/ქართული ენციკლოპედიური ლექსიკონი